گره زدن سرنوشت صنعت فولاد به واردات سنگ آهن از خارج کشور اشتباه است

براساس آخرین ویرایش مطالعات طرح جامع فولاد کشور، ذخیره زمین‌شناسی سنگ‌آهن کشور پنج میلیارد تن و ذخیره قابل استخراج آن۲/۹ میلیارد تن تخمین زده می‌شود. در صورت تحقق اهداف چشم‌انداز ۱۴۰۴ و دستیابی به تولید سالیانه ۵۵ میلیون‌تن فولادخام، حدودا در سال ۱۶۰ تا ۱۶۹ میلیون‌تن سنگ‌آهن نیاز است. بنابراین ذخایر موجود، تکافوی تولید فولاد برای سالیان زیادی را نخواهد داد. این موضوع جدیدی نیست و کارشناسان این حوزه چندین سال است که هشدار جدی داده بودند که ذخایر معدنی مانند سنگ‌آهن با روند اکتشاف موجود رو به اتمام است، اما تاکنون اقدامات عملیاتی جدی برای اصلاح ساختار اکتشاف در کشور انجام نگرفته است.

دکتر اردشیر سعدمحمدی، مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات با اعلام این مطلب گفت: برای حل این معضل، راهکار برنامه‌ریزی برای اکتشاف سراسری است. راهکار دیگری که در میان‌مدت ممکن است بتوان آن را پیگیری کرد، استخراج از معادن در اعماق زمین است که این راهکار درحال‌حاضر صرفه اقتصادی ندارد اما در صورت افزایش قیمت‌ها ممکن است توجیه‌پذیر شود. هم‌چنین برنامه‌ریزی برای استخراج از معادن کوچک و متوسط راهکاری دیگر است.

راهکار دیگر واردات سنگ از کشورهایی مانند استرالیاست. اما یکی از مشکلات اصلی آن هزینه بالای حمل است و اینکه به‌دلیل عمق کم اسکله‌های کشور از کشتی‌های Capesize که توان حمل ۱۱۰۰ تا ۲۰۰۰ DWT را دارند نمی‌توان استفاده کرد که همین موضوع باعث افزایش هزینه واردات خواهد شد، ضمن آنکه مانع جدی بر سر واردات نیز تحریم‌های اقتصادی هستند و اساسا گره‌زدن صنعت فولاد کشور به واردات است که امری اشتباه است؛ چراکه در صورت تحریم، تمام زنجیره فولاد کشور با مشکل مواجه خواهد شد.

وی افزود: راه‌حل اصلی آن است که مجدانه بر موضوع اکتشاف تمرکز کنیم. در هلدینگ سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات امسال ۶۰ هزار متر حفاری برنامه‌ریزی شده است که برای تحقق این امر ۷ دستگاه خریداری شده و امیدواریم بتوانیم شروع یک حرکت اکتشافی را رقم بزنیم.

سعدمحمدی در پاسخ به این سوال که امروز تامین انرژی مورد نیاز فولادسازان یک دغدغه شده، با شرایط کنونی اهداف چگونه محقق خواهد شد تصریح کرد که از حدود چهار دهه قبل تاکنون، میزان مصرف انرژی به ازای هر تن فولاد به خاطر تحقیقات انجام‌شده و تکنولوژی‌های جدید به‌کار گرفته‌شده روند نزولی داشته و حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است. البته میزان انرژی مصرفی در واحدهای فولادسازی به نوع روش تولید یعنی کوره‌بلند یا کوره قوس‌الکتریکی بستگی دارد. روش کوره‌بلند نسبت به روش قوس‌الکتریکی انرژی بیشتری مصرف می‌کند. در ایران اگرچه آمارها کمی دچار پراکندگی هستند، اما این اختلاف به حدود ۲۵ درصد می‌رسد.

مشکل مربوط به تامین پایدار انرژی درحال‌حاضر، نمی‌گویم چالش، اما یکی از مسائل اصلی صنعت فولاد کشور است. زیان ناشی از کمبود انرژی و عدم‌النفع وابسته به آن، در حوزه معدن و صنایع معدنی، طبق برآورد‌های صورت گرفته مبلغ بالایی است و فعالان این صنعت چاره‌ای جز سرمایه‌گذاری در حوزه نیروگاهی ندارند.

به گفته وی، خاموشی‌های دو سال گذشته نشان می‌دهد، شیوه قبلی مدیریت در صنعت برق دیگر کارساز نیست و باید اقتصاد صنعت برق احیا شود. قیمت‌گذاری در صنعت برق، متهم اصلی است. بنابراین برای حل این مسئله در گام نخست باید سراغ واقعی‌سازی قیمت برق برویم و بهترین سازوکار در دسترس درحال‌حاضر عرضه برق در بورس انرژی برای مشترکان پرمصرف (مثلا مشترکانی که مصرف بیش از مگاوات دارند) و سازوکار عرضه و تقاضا است.

سعدمحمدی خاطرنشان کرد که وقتی قیمت‌گذاری را به مکانیسم عرضه و تقاضا می‌سپاریم در بلندمدت عملا صنایعی که انرژی‌بری بالا و ارزش‌افزوده پایین دارند حذف می‌شود و به مرور زمان صنایعی شکل می‌گیرند که اصلا انرژی‌بر نیستند و یا اگر انرژی‌بر هستند، ارزش بالایی خلق می‌کنند که تولید آن توجیه اقتصادی دارد و در نتیجه در بلندمدت ترکیب صنایعی که در کشور داریم شکل بهینه‌ای از الگوی مصرف خواهد داشت و عدالت اقتصادی هم رعایت خواهد شد؛ چون عملا دیگر کسی با مصرف بیشتر انرژی، یارانه بیشتری دریافت نمی‌کند.

وی در پاسخ به این سوال که ایران دهمین فولادساز جهان است، آیا با مشکلات زیرساخت‌ها (حمل‌ونقل و…) ضمانتی برای تثبیت جایگاه یا ارتقای آن وجود دارد گفت: برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز نیازمند افزایش حمل‌ونقل ریلی تا ۱۰۵ میلیون‌تن و حمل جاده‌ای و دریایی هر کدام تا ۵۰ میلیون‌تن در سال هستیم درحالی‌که در سال ۱۴۰۰ ظرفیت حمل موادمعدنی از طریق خطوط ریلی حدود ۴۵ میلیون‌تن بوده است و برای سال ۱۴۰۴ باید به بیش از ۷۹ میلیون‌تن در بخش معدنی برسد. دستیابی به چنین هدفی نیازمند تلاش دوچندان و برنامه‌ریزی دقیق است. مسئله برای ما تنها توسعه زیرساخت سخت‌افزاری نیست، بلکه در حوزه نرم‌افزاری نیز نیازمند واقع‌بینی و سنجش علمی هستیم.

او افزود: منظور از حوزه نرم‌افزاری، بحث‌های مربوط به برنامه‌ریزی، هدف‌گذاری، آینده‌پژوهی و منابع انسانی است. در حوزه توسعه زیرساخت‌های تکنولوژی به دلیل تحریم و انحصار فناوری نزد کشورهای پیشرفته، با نوسان رشد دانش بومی‌سازی فناوری‌های مدرن و مشکل واردات دانش فنی مواجه‌ هستیم. در کارخانه‌های مختلف کشور، تکنولوژی‌های نوین به‌کار گرفته شده است، اما وابستگی علمی این فناوری‌ها به شرکت‌های خارجی منجر به نوعی وابستگی نامتوازن و یک‌طرفه شده است. اگرچه با نهضت بومی‌سازی و توسعه تکنولوژی به بخشی از این موضوع پرداخته‌ایم، اما برای دستیابی به یک نظام صنعتی بر پایه آخرین فناوری‌های روز دنیا راه زیادی در پیش داریم.

مدیرعامل “ومعادن” درخصوص ارزیابی عرضه فولاد در بورس نیز گفت: تحولات قیمت و میزان عرضه و تقاضای کالاهای مهم و استراتژیک در دنیا همواره از مهم‌ترین و پرطرفدارترین اخبار روز دنیا به‌شمار می‌رود که این موضوع به شکل مستقیم اهمیت بالای بورس‌های کالایی در دنیا را به نمایش می‌گذارد؛ چراکه عمده کالاهای مهم از جمله نفت، طلا، مس، فولاد، کنسانتره، گندم و… به اشکال مختلف در بورس‌های کالایی دنیا معامله می‌شوند و مخابره اطلاعات از بازار این کالاها به واسطه شفافیت بورس‌ها انجام می‌شود.

سعدمحمدی افزود: این موضوع در کنار وجود تضامین و قوانین مدون در جریان معاملات باعث شده است تا بورس‌های کالا از اهمیت ویژه‌ای برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انواع کالاها و حتی سرمایه‌گذاران بازار کالا برخوردار باشد تا جایی که عنوان می‌شود وجود بورس‌های کالا برای بقای این سه دسته یعنی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران بازار کالا، ضروری است.

به گفته او، اما آنچه اتفاق افتاده عملا نتوانسته اهداف مدنظر را محقق کند و هم‌چنان قیمت‌ها به‌صورت سیستمی اعمال می‌شوند و قیمت براساس عرضه و تقاضا شکل نمی‌گیرد. نه تنها در بازار فولاد بلکه در بازار بالادست فولاد هم وضعیت به همین صورت است. این اتفاق درحالی رخ داده که در حدود ۸ میلیون‌تن گندله در کشور روی زمین مانده و از طرفی، در بورس‌کالا قیمت‌گذاری صورت می‌گیرد. از این منظر مهم‌ترین کارکرد بورس‌کالا که کشف قیمت براساس عرضه و تقاضا است، به درستی عمل نمی‌کند.