مهم‌ترین برنامه‌ها و اقدامات انجام شده در عرصه مسئولیت‌های اجتماعی توسط شرکت جهان فولاد سیرجان در گفت‌وگوی دکتر حامد حسینی، معاون بازرگانی آن شرکت، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

او ابتدا ضمن تعریف علمی مسوولیت‌های اجتماعی، تاکید کرد که امروز همه شرکت‌های در کنار تولید و سودآوری نسبت به حفظ محیط‌زیست و تعهدات اجتماعی مسوول هستند و تصریح کرد که اگرچه تعاریف «مسئولیت اجتماعی شرکت» متنوع است؛ اما این موضوع که مسوولیت شرکت در کنار سودآوری، شامل تعهدات‌اجتماعی و زیست‌محیطی به ذی‌نفعان مختلف می‌شود، به شکل گسترده‌ای پذیرفته شده است.

شرکت‌ها فقط نسبت به سهامداران خود مسوول نیستند و در مقابل کل جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند مسوولیت دارند، به بخش مهمی از ادبیات و فرهنگ شرکت‌ها تبدیل شده؛ تعهدی که به یک گفتمان تحت عنوان «مسوولیت اجتماعی» تبدیل گردیده است.

وی در تعریف بیشتر این مقوله به نکات مهمی اشاره کرد که مطالعه آن خالی از لطف نیست.

به اعتقاد او، استفاده از منابع طبیعی، منابع انسانی و منابع اقتصادی جامعه، با خودش مسئولیت ایجاد می‌کند، زیرا هر چقدر از توانمندی‌های طبیعی زمین بیشتر استفاده شود، فرصت و منابع برای نسل‌های آینده که باید در همین زمین زندگی کنند، کمتر خواهد شد.

لذا شرکت‌ها وظیفه دارند با تاکید بر تعهدات زیست‌محیطی و اجتماعی اقداماتی را در پیش بگیرند که در کنار تامین نیازهای امروز کمترین تعارض را با توانایی نسل‌های آینده در تامین نیازهایش داشته باشد و محیط پیرامونی که از آن بهره‌مند می‌شوند را به محیط بهتر و دلپذیرتری تبدیل کنند و فقط به فکر سودآوری و منفعت بیشتر خود و سهامدارن نباشند.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (Corporate Social Responsibility) که به اختصار: CSR شناخته می‌شود، مقوله‌ای مهم در مدیریت کسب و کارها بوده و ظرف چند دهه اخیر با سرفصل‌هایی چون توسعه پایدار، کسب و کار سبز، اقتصاد دیجیتالی و…ارتباط عمیقی پیدا کرده است و امروزه اینکه چقدر فعالیت‌ بنگاه‌های اقتصادی در راستای حمایت از حقوق انسان‌ها و جامعه، محیط زیست، حقوق حیوانات و …است زیر ذره‌بین تیزبین افکارعمومی است.

در گذشته اثربخشی شرکت‌ها بر اساس معیارهای چون سود مالی و منفعت‌های فردی برای سهامداران سنجیده می‌شد و مصرف بیش از حد منابع برای ایجاد آورده بیشتر بدون در نظر گرفتن تبعات آن بر جامعه و محیط‌زیست انجام می‌گرفت. اما امروزه روابط سازمان‌ها با محیط اجتماعی و محیط‌زیست دچار تغییرات اساسی شده و در حوزه قوانین و مقررات بازتعریف اساسی بین جامعه و بازار و سهیم کردن توسعه جامعه در سود حاصل از فعالیت شرکت‌ها به وجود آمده و رابطه شرکت‌ها و جامعه در حیطه کارکردی و نقش‌ها دچار تحول شده است. این تغییرات، شرکت‌ها را متوجه این مسئله کرده که تضمین موفقیت بلندمدت آنها، نیازمند توجه بیشتر و افزایش نقش‌شان در حل مسائل و مشکلات محیط‌زیستی و اجتماعی است. به همین سبب، شرکت‌های بزرگ و موفق، روز به روز توجه‌شان را به وظایف خود در حیطه مسوولیت بیشتر کرده و اقدام‌هایی از قبیل متعهد شدن به استانداردها، سرمایه‌گذاری‌ها در جامعه، بهبود مستمر فعالیت‌ها، راضی نگه‌داشتن ذی‌نفعان و انتشار مرتب گزارش‌های عملکرد اجتماعی و محیط‌زیستی را در اولویت کارهای خود قرار داده‌اند.

معمولا شرکت‌های بزرگ چندملیتی، سالانه گزارش مسوولیت‌اجتماعی (CSR Annual Report) را منتشر می‌کنند تا به مخاطبان خود (اعم از سهامداران یا ذی‌نفعان) اعلام کنند که فعالیت یکسال اخیر آنها، تا چه اندازه محیط‌زیست و استانداردهای زیست‌محیطی و اجتماعی را حمایت کرده و محصول نهایی آنها، عاملی تخریبی برای آینده بشریت نبوده است.

در میان شرکت‌های ایرانی، مجتمع جهان‌فولاد سیرجان به‌عنوان یک شرکت پیشرو از ابتدا توجه ویژه‌ای به مسوولیت‌های اجتماعی خود داشته و همواره در تمام فرآیندهای خود سعی کرده در قبال جامعه مسوولانه عمل کند.

از دیگر اقدامات ارزشمند این شرکت می‌توان به پشتیبانی از بیماران کرونایی، تامین اکسیژن بیمارستان‌های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی استان و تجهیزات و مواد ضدعفونی کننده حوزه بیماری کرونا اشاره کرد.

همانگونه که بیان شد اقدامات این شرکت تنها در حوزه کمک‌های مالی به نیازمندان نبوده است و بطور کلی می‌توان مسوولیت‌های اجتماعی این مجتمع را به سه دسته محیطی، خیرخواهانه و اخلاقی تقسیم کرد.

مسوولیت‌های اجتماعی محیطی 

یکی از جنبه‌هایCSR ، مسوولیت‌های محیطی می‌باشد که در این نوع از مسوولیت‌های اجتماعی، شرکت بخش بزرگی از تمرکز خود را بر روی حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی می‌گذارد.

مسوولیت‌های اجتماعی خیرخواهانه

در این نوع از CSR شرکت مسوولیت خود را در نظر گرفتن خدمات اجتماعی و رفع معضلات اجتماعی دانسته و برای رفع این معضلات تحت عنوان کمپین‌های مختلفی تلاش می‌کند. به‌طور مثال، یکی از اقدامات این مجتمع حمایت از زوج‌های جوان کم درآمد در راستای تسریع در تشکیل خانواده می‌باشد.

مسوولیت های اجتماعی اخلاقی

در این سطح، جنبه اخلاقی مسوولیت اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار است. این مسوولیت‌ها شامل پرداخت درآمد بیشتر به کارمندان از طریق پاداش‌های بالاتر، فراهم کردن فرصت برای بیکاران، اجتناب از کارکردن با شرکت‌های دارای سابقه و شهرت منفی و غیره می‌باشد. این نوع از مسوولیت اجتماعی شرکت (CSR) برای شرکت‌هایی است که وانمود می‌کنند تنها به سود بیشتر توجه نداشته و به فکر حل مشکلاتی هستند که کمتر به آنها کمتر پرداخته شده است.

مسوولیت و تعهد اجتماعی در حوزه‌های گوناگون دارای تعاریف فراوانی بر اساس حوزه فعالیت است. مثلا در حوزه شرکت‌ها و یا بنگاه‌ها، برای این مسوولیت بندهای مختلفی برای این منظور تعریف شده است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تعهد در قبال حفظ محیط‌زیست و اکوسیستم که خود برای مراکز صنعتی یک گزینه بسیار مهم به شمار می‌آید.
• تعهد در قبال رعایت عدالت و شایسته‌سالاری در استخدام نیروهای مورد نیاز
• تعهد در قبال برآورده کردن تمامی نیازهای ضروری کارمندان و خانواده‌های آن‌ها
• تعهد در قبال ارائه محصولات کاملا سالم و بدون هیچگونه مضرات برای انسان
• تعهد در قبال صرف درآمدها در راه‌های غیرخلاف و غیرقانونی و در مسیر پیشرفت و توسعه
• تعهد در قبال رفتار درست و انسانی با تمامی افراد مرتبط
• تعهد در قبال رعایت حقوق مصرف‌کنندگان در صورت تولید کالا یا ارائه خدمت

 دز این مقاله مزایای مسوولیت اجتماعی به دو دسته محلی و جهانی تقسیم شده است. محرک‌های محلی مسوولیت اجتماعی ناشی از جریان‌ها و یا شرایط داخلی جامعه است. محرک‌های جهانی مسوولیت اجتماعی شامل دسترسی به بازار، استانداردسازی جهانی، مشوق‌های سرمایه‌گذاری، فعالیت ذی‌نفعان است.

در این گزارش مهم‌ترین مزایای مسوولیت اجتماعی به شرح زیر توضیح داده شده است:

• افزایش کارآیی و اثربخشی کارکنان از طریق ایجاد حس تعلق
• بهبود تصویر برند کسب‌وکارها در نظر مشتریان
• کاهش اثرات منفی اجتماعی و محیط‌زیستی کسب‌وکارها و حرکت به سوی ایجاد ارزش مشترک (خلق ارزش اقتصادی و اجتماعی)
• ایجاد مزیت رقابتی، بهبود سطح رقابت‌پذیری شرکت‌ها و افزایش سهم بازار
• افزایش شفافیت و پاسخگویی
• کاهش ریسک و افزایش رتبه و اعتبار در سطح بین‌المللی
• کاهش هزینه‌های ناشی از کنترل

مسوولیت­‌پذیری اجتماعی یک تعهد است که شامل، تعهد در قبال حفظ محیط‌زیست، تعهد در قبال عدم تبعیض در امور استخدامی، تعهد در قبال توجه به تأمین نیازهای کارکنان، تعهد در قبال اختصاص منابع مالی در مسیر تامین رفاه عمومی مورد قبول اکثریت جامعه، تعهد در قبال نپرداختن به فعالیت­‌های غیراخلاقی، تعهد در قبال اصول بنیادین انسانیت و پاسخگویی در قبال آنها

بعنوان سخن آخر

در گذشته اثربخشی شرکت‌ها بر اساس معیارهای سود مالی و اقتصادی و بر اساس منفعت‌های فردی برای سهامداران سنجیده می‌شد و مصرف بیش از حد منابع برای ایجاد آورده بیشتر بدون در نظر گرفتن تبعات آن بر جامعه و محیط‌زیست انجام می‌گرفت. به‌تدریج و با مشخص شدن محدود بودن منابع و تاثیرات سازمان‌ها بر جامعه و محیط زیست، دیدگاه‌های سازمان از سمت مباحثی چون توسعه اقتصادی مبتنی بر تولید بی‌رویه به‌سمت توسعه پایدار حرکت نمود، نوعی از توسعه که در ضمن توسعه، اثرات خود را بر جامعه فعلی و نسل آینده مدیریت می‌کند. طرح مباحثی چون مسوولیت اجتماعی همانگونه که از نام آن پیداست، سازمان‌ها را در قبال تاثیرات اجتماعی خود مسوول می‌داند. این مسوولیت سازمان‌ها جنبه‌ها و منظرهای مختلفی را شامل می‌شود. مسوولیت اجتماعی شرکت به اختصار اینگونه تعریف می‌شود: اداره یک کسب و کار به‌طوری که آن کسب و کار انتظارات اخلاقی، قانونی، مالی و عمومی‌جامعه را برآورده کند. متمایز کردن فعالیتهای اقتصادی و فعالیتهای اجتماعی شرکت امری دشوار است.
هدف اصلی شرکت، بقا به وسیله به‌دست آوردن مزیت رقابتی در بازار اقتصادی است. مکانیزم‌های مسوولیت اجتماعی به این منظور وجود دارند که بقای شرکت و کارایی آن را پایدار نگاه دارند. بنابراین فعالیت‌های مسوولیت اجتماعی ممکن است با عملکردهای سازمان (یعنی فعالیت‌هایی که از مأموریت و هدف شرکت در ایجاد سود منتج شده‌اند) مرتبط باشد.مسوولیت اجتماعی شرکت یک مفهوم عمومی‌از آن چیزی است که رفتار خوب یا مطلوب یک کسب و کار را تشکیل می‌دهد. مسوولیت اجتماعی استانداردی از رفتار شرکت است که مفهومی‌ وسیع و اجتماعی و نه تنها اقتصادی دارد. ایده اصلی مسوولیت اجتماعی این است که شرکت این موضوع را بپذیرد که باید نقشی فراتر از نقش اقتصادی در جامعه بازی کند. می‌توان مفهوم مسئولیت اجتماعی را اینگونه تفسیر کرد که مسئولیت اجتماعی، تمایل شرکت برای پذیرش مسوولیتی بیش از مسوولیت اقدامات و اثرات کسب و کار خود است. در واقع مسوولیت اجتماعی مسئولیت بزرگتر شرکت در قبال اثرات خود بر جامعه و محیط طبیعی است. مفهوم مسوولیت اجتماعی به سادگی بیانگر این نکته است که یک کسب و کار باید مسوولیت مستقیمی ‌را برای تبدیل دنیا به مکانی بهتر بپذیرد.
مسوولیت اجتماعی نگاه را از ایجاد سودآوری برای صاحبان سرمایه به ایجاد منفعت برای کلیه ذی‌نفعان، از سهام‌داران تا جامعه، تغییر می‌دهد و مبانی خود را بر سه اصل پایداری، پاسخگویی و شفافیت در موضوعات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مطرح می‌کند.پایداری مفهوم مهمی‌تلقی می‌شود.
رشد جمعیت و تکنولوژی‌های به‌دست آمده برای بشر موجب شده است که انسان به طور افراطی از منابع طبیعی بهره‌برداری نماید و نه تنها باعث کاهش میزان منابع با سرعت زیادی می‌شود و منابعی برای نسل آینده باقی نمی‌ماند بلکه با در خطر انداختن محیط زیست و نابودی آن نسل بشر را با خطر مواجه می‌سازد.
پایداری در واقع یک پارادایم جدید فکری است که شیوه اندیشیدن و ادراک مساله توسعه را تغییر می‌دهد و رویه سنتی آن را که توسعه بر مبنای رشد بوده است به رویکرد توسعه پایدار تغییر می‌دهد.
تعاریف متنوعی از این نوع توسعه ارائه شده است که سازمان بین‌المللی همکاری اقتصادی و توسعه آن را به این صورت مطرح می‌کند: “تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در جهت حداکثرسازی رفاه انسان فعلی بدون آسیب‌رسانی به توانایی نسل‌های بعدی در برآوردن نیازهایشان.

حسینی در پایان اظهار داشت: تاکید این تعاریف بر استفاده معقول از منابع است به گونه‌ای که نسل‌های آینده با خطر کمبود این منابع مواجه نشوند. موضوع مهم دیگر شفافیت و پاسخگویی سازمان است. سازمانی که مفاهیم مسوولیت اجتماعی را در درون خود پایه‌گذاری نموده، اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی را که آفریده است، می‌پذیرد و با احساس مسوولیتی که می‌کند این اثرات را با شفافیت بیان نموده و در قبال آنها به جامعه و کلیه‌ی ذینفعان خود پاسخگو است. سازمان تعهداتی را به واسطه مسوولیت خود می‌پذیرد، در جهت پاسخگویی آن‌ها را اجرایی می‌نماید و در جهت شفافیت گزارش‌هایی از عملکرد خود در این موضوعات ارائه می‌دهد.