این مطلب در ادامه گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس “بررسی ظرفيت‌های معادن و صنايع معدنی به‌منظور تکمیل زنجیره تولید

۳/۵ تا ۴ میلیارد دلار، نیاز انرژی بخش معدن و صنایع فلزی کشور است”می‌باشد.

به منظور شناسایی دقيق نيازها و ظرفيت‌های كشور لازم است اقدام‌های عملياتی تكميلی توسط دستگاه‌های اجرایی مرتبط انجام شود. برای حركت در راستای سیاست‌های كلی اقتصاد مقاومتی و تحقق» جهش‌توليدبه نقل از مز « لازم است كميته ویژه‌ای ذیل ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی با محوریت وزارت صنعت، معدن و تجارت متشكل از نمایندگان وزارت صمت (معاونت امور معادن و صنایع‌معدنی، معاونت امور صنایع، معاونت طرح و برنامه و ستاد تسهيل و رفع موانع توليد)، نمایندگان سازمان برنامه‌وبودجه، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و بانك مركزی تشكيل شود و اقدام‌های زیر برای دست‌يابی به اهداف كوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت داخلی‌سازی و تكميل زنجيره‌ارزش انجام شود:

الف)  رصد نيازهای ارزی بخش معدن و صنايع معدنی، شناسايی و آسيب‌شناسی ظرفيت‌های كشور برای داخلی‌سازی و تکميل زنجيره‌ارزش

با توجه به اسناد بالادستی كشور به ویژه سیاست‌های كلی اقتصاد مقاومتی و مفاد قانون حداكثر استفاده از توان توليدی و خدماتی كشور، ارائه تصویری شفاف و كامل از نيازهای ارزی حوزه معادن و صنایع معدنی ضروری است كه این موضوع نيازمند رصد مستمر و دقيق زنجيره ارزش محصولات معدنی و فلزی است. بدین منظور لازم است تا رصد نيازهای بخش معادن و صنایع معدنی كشور انجام شده و ظرفيت‌های كشور برای داخلی‌سازی و تكميل زنجيره‌ارزش مورد بررسی و آسيب‌شناسی قرار گيرد و در مدت سه ماه گزارش كامل آن را ستاد ارائه دهد. ليست كامل نيازهای ارزی حوزه معادن و صنایع‌معدنی به همراه استانداردها و مشخصات فنی مورد نياز برای اقلام، براساس قوانين و مقررات در سامانه‌های تعریف شده بارگذاری شده و در دسترس عموم قرار گيرد.

ب) بازنگری در طرح‌های توسعه‌ای با هدف تخصيص بهينه منابع و متوقف كردن طرح‌های بدون توجيه فنی و مالی

در سال‌های گذشته و با هدف تأمين نياز صنایع كشور به انواع مواد اوليه، تجهيزات و قطعات، طرح‌های توسعه‌ای متعددی تعریف شده است كه بعضاً به دلایل مختلف فنی، مالی و متغيرهای بازار به مرحله اجرا و بهره‌برداری نرسيده‌اند. به طور مثال بررسی‌های كارشناسی نشان داده است كه طرح توليد پودر آلومينا از نفلين سينيت در استان آذربایجان‌شرقی كه یكی از طرح‌های نيمه‌تمام با پيشرفت فيزیكی كمتر از ۴۰ درصد است، از نظر فنی، مالی و بازار فاقد توجيه است و این در حالی است كه ساليانه منابعی برای توسعه این طرح اختصاص داده میشود. به عنوان نمونه دیگر، طرح توليد پتروليوم كك در منطقه آزاد اروند دارای حجم سرمایه‌گذاری بالایی است كه با شكسته‌شدن این طرح به فازهای مختلف امكان اجرای آن با سرمایه‌گذاری پایين و محقق شدن اهداف مورد نظر وجود دارد. به نظر می‌رسد با بازنگری در طرح‌های مشابه، میتوان منابع كشور را به سمت داخلی‌سازی و تكميل زنجيره ارزش جهت تأمين نيازهای اولویت‌دار صنایع كشور و براساس طرح‌های دارای توجيه فنی و مالی سوق داد. بدین‌ منظور لازم است تا در ستاد مذكور، طرح‌های توسعه‌ای موجود توسط تيم‌های تخصصی مورد مطالعه و بازنگری قرار گرفته و با تصویب هيأت‌دولت، از ظرفيت این پروژه‌ها به منظور تحقق اهداف داخلی‌سازی و توسعه زنجيره ارزش بهره برد.

ج) حمايت از شکل‌گيری اكوسيستم‌های استارتاپی و بهره‌گيری از ظرفيت شركت‌های فناور و دانش‌بنيان

اعلام فهرست نيازها و ظرفيت‌های كشور در حوزه داخلی‌سازی و تكميل زنجيره ارزش میتواند موجب تحرک و هم‌افزایی شركت‌های فناور و دانش‌بنيان و شكل‌گيری اكوسيستم استارتاپی برای هم‌ا‌‌‌فزایی و همكاری این شركت‌ها شود. بسياری از مواد، ماشين‌آلات و محصولات با ارزش‌افزوده بالا كه در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته‌اند با چالش دستيابی به دانش‌فنی توليد مواجه هستند. به طور مثال شركت فولاد آلياژی ایران به رغم بهره‌مندی از ظرفيت‌ها و امكانات مورد نياز برای توليد انواع آلياژهای فولادی، عمدتاً به دلایل مدیریتی، فنی و تخصصی، امكان بهره‌برداری صحيح از این ظرفيت را نداشته است و بخش عمده‌ای از نياز كشور به فولادهای آلياژی از طریق واردات تأمين میشود. این موضوع درخصوص دست‌يابی به دانش‌فنی توليد انواع پتروليوم كك اسفنجی و سوزنی نيز وجود دارد. بنابراین لازم است تا ایميدرو ضمن حمایت از شكل‌گيری اكوسيستم‌های استارتاپی و بهره‌گيری از ظرفيت شركت‌های دانش‌بنيان، در جهت دستيابی به دانش فنی و مهندسی، مشاركت استارتاپ‌ها و شركت‌های فناور و دانش‌بنيان را در ارتقای فناوری، افزایش بازده توليد، داخلی‌سازی و توسعه زنجيره ارزش جلب كند. این امر ضمن فراهم كردن بستری برای توليد دانش فنی در كشور، به رشد شركت‌های فناور و دانش‌بنيان نيز كمك خواهد كرد.

د) حمايت از ايجاد كنسرسيوم‌های متشکل از بنگاه‌های حوزه معادن و صنايع معدنی با هدف هم‌افزايی ظرفيت‌ها و توانمندی‌های فنی، نيروی انسانی و مالی

حمایت از تشكيل كنسرسيوم‌های تخصصی یكی دیگر از راه‌كارهای هم‌افزایی دانش، سرمایه و نيروی انسانی برای توسعه زنجيره‌ارزش و توليد محصولات با ارزش‌افزوده بالاست. به‌عنوان نمونه شركت‌های فولاد آلياژی ایران، فولاد آلياژی اصفهان و فولاد آلياژی اسفراین، واحدهای صنعتی كشور هستند كه هركدام بخشی از ظرفيت‌های مورد نياز برای توسعه زنجيره ارزش محصولات فولادی با ارزش‌افزوده بالا را دارند.

شركت‌های مذكور ظرفيت داخلی‌سازی محصولات فولادی آلياژی ذكر شده در بخش سوم این گزارش، تأمين بازار داخل و صرفه‌جویی حدود یک ميليارد دلاری ارزی را در اختيار دارند. بنابراین لازم است تا با حمایت وزارت صنعت، معدن و تجارت و تشكيل كنسرسيومی با هدف توليد انواع فولادها و محصولات فولادی آلياژی امكان تأمين نياز داخل به این محصولات در کوتاه‌مدت و میان‌مدت فراهم آید.

به عنوان نمونه‌ای دیگر، تشكيل كنسرسيوم شركت‌های بزرگ توليد زغال‌سنگ در كشور به منظور ارتقای فناوری و توليد محصول باكيفيت میتواند موجب بهره‌گيری از ظرفيت‌های معطل مانده معادن زغال‌سنگ كشور و تأمين نياز داخل شود. دولت نيز به منظور تشویق و حمایت از تشكيل كنسرسيوم‌ها میتواند در تخصيص منابع، تسهيلات ارزان قيمت، یارانه سود تسهيلات، امكانات و زیرساخت‌ها و… اولویت قائل شود.

ه) رفع فوری موانع کوتاه‌مدت توليد برای ظرفيت‌های معطل مانده كشور

یكی دیگر از وظایف مهم ستاد كه میتواند با همكاری ستاد تسهيل و رفع موانع توليد انجام شود، رفع موانع توليد برای ظرفيت‌های معطل مانده كشور است. به عنوان نمونه یكی از چالش‌های كشور برای تأمين انواع ورق مورد نياز برای صنایع خودروسازی، لوازم خانگی، صنایع غذایی، لوله و پروفيل و…، معطل ماندن ظرفيت‌های عظيم توليد ورق در كشور است. برای مثال، شركت فولاد گيلان و شركت فولاد كاویان درمجموع ظرفيتی بالغ بر ۵/۲ ميليون تن توليد انواع ورق گرم و سرد در اختيار دارند اما به دليل برخی چالش‌ها، در حال حاضر نيمه‌تعطيل هستند. در صورت رفع موانع توليد برای این واحدهای صنعتی )كه در برخی موارد نيازمند ورود و نظارت قوه‌قضائيه است(، امكان افزایش ۲ ميليون تنی ظرفيت توليد ورق كشور وجود دارد كه می‌تواند نياز بسياری از صنایع پایين‌دست را تأمين كند. شناسایی ظرفيت‌های معطل مانده كشور در حوزه‌های مختلف و اهتمام ستاد به رفع موانع توليد به صورت رایزنی با دستگاه‌ها و نهادهای مختلف و اخذ تضامين لازم میتواند یكی از گام‌های توسعه زنجيره ارزش در كشور و تأمين نياز صنایع پایين‌دست باشد.

و) جهت‌دهی منابع، حمايت‌ها و مشوق‌های دولتی با هدف داخلی‌سازی و تکميل زنجيره ارزش

موجب خواهد شد تا تصویر روشنی از اولویت‌های» ه «تا» الف «مجموعه اقدام‌های ذكر شده در بندهای بخش معدن و صنایع معدنی با هدف داخلی‌سازی و تكميل زنجيره‌ارزش ایجاد شده و اولویت‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت برای حمایت از توليد، جهت‌دهی صحيح منابع و مشوق‌ها مشخص شود. بنابراین استفاده از تسهيلات بانكی، كمك‌های فنی و اعتباری دولتی، معافيت‌ها و مشوق‌ها در جهت اهداف مذكور خواهد بود و از اتلاف منابع و حمایت از اجرای طرح‌های غيراولویت‌دار جلوگيری خواهد شد.

لازم است تا مصوبات و گزارش كار اين ستاد با هدف نظارت مستمر و رفع فوری موانع توليد، به صورت ماهيانه به دبيرخانه شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا و كميسيون‌های صنايع و معادن و ويژه حمايت از توليد ملی مجلس شورای اسلامی ارائه شود.