ماهنامه پردازش – آیا می‌دانستید که یک دستگاه تلفن آیفون حاوی هشت عنصر نادر خاکی متفاوت است؟ از گوش‌های هوشمند و خودروهای برقی گرفته تا دستگاه‌های اشعه ایکس و موشک‌های هدایت شونده، فناوری‌های نوین امروزه نمی‌توانستند بدون عناصر نادر خاکی وجود داشته باشند. این گروه که عناصر نادر خاکی یا فلزات خاکی کمیاب نامیده می‌شوند، شامل ۱۷ عصر کلیدی برای بسیاری از صنایع در حال گسترش است.

اگرچه ذخایر عناصر نادر خاکی در تمام جهان وجود دارند اما بخش اعظم کار استخراج و پالایش در چین رخ می‌دهد. تصویر گرافیکی فوق برگرفته از CSIs China Power Project، صادرات عناصر نادر خاکی چین را در سال ۲۰۱۹ بررسی کرده و برداشتی کلی از حضور پر قدرت این کشور در زنجیره عرضه جهانی را نشان می‌دهد.

مقاصد برتر صادراتی فلزات خاکی کمیاب چین

حدود ۸۸ درصد صادرات عناصر نادر خاکی چین در سال ۲۰۱۹ به تنها پنج کشور بوده که در زمره مراکز جهانی فناوری و اقتصادی هستند.

ژاپن و آمریکا بزرگ‌ترین واردکننده فلزات خاکی کمیاب از چین هستند که دو سوم کل عناصر نادر خاکی چین را تشکیل می‌دهند.

لانتانیوم یافت شده در خودروهای هیبریدی و گوشی‌های هوشمند، بزرگ‌ترین فلزات عناصر نادر خاکی چین از منظر حجم است و پس از آن سریم قرار دارد. بر اساس دلار، تربیوم گران‌قیمت‌ترین فلز است. ارزش صادرات ۱۱۵ تن از این ماده، ۵۷ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار بوده است.

چرا استیلای چین اهمیت دارد

هم‌چنان که جهان به سمت آینده‌ای پاک‌تر حرکت می‌کند، انتظار می‌رود تقاضا برای فلزات و عناصر نادر خاکی تا سال ۲۰۳۰ دو برابر شود و کشورها نیازمند یک زنجیره عرضه مطمئن هستند.

انحصار چین در زمینه عناصر نادر خاکی نه تنها باعث دست بالای استراتژیک این کشور نسبت به کشورهای به شدت وابسته هم‌چون آمریکا شده که ۸۰ درصد صادرات عناصر نادر خاکی از چین را تشکیل می‌دهد بلکه زنجیره عرضه آن را بسیار قابل اطمینان ساخته است.

البته چین قصد ندارد از صادرات فلزات خاکی کمیاب به عنوان اهرمی برای مقابله با وضعیت جنگ تجاری استفاده کند.

میانگین قیمت صادرات جهانی عناصر نادر خاکی

در سال ۲۰۱۰، وقتی چین میزان صادرات عناصر نادر خاکی خود را تا ۳۷ درصد کاهش داد، قیمت این فلزات در سراسر جهان سر به فلک گذارد.

اختلال رخ داده در زنجیره عرضه باعث شد اتحادیه اروپا، آمریکا و ژاپن مشترکاً اقدام به تشکیل پرونده حل‌وفصل اختلاف نزد سازمان تجارت جهانی نمایند که حکم خود را علیه چین در سال ۲۰۱۴ صادر کرد.

افزایش قیمت باعث سرازیر شدن سرمایه به صنعت استخراج عناصر نادر خاکی و تأمین مالی بیش از ۲۰۰ پروژه در خارج از چین شد. درحالی‌که این موضوع عمری کوتاه داشت اما در زمینه آغاز فرآیند تولید در سایر نقاط جهان کاملاً موفق بود.

درهم شکستن انحصار چین در خصوص عناصر نادر خاکی

استیلای چین در زمینه عناصر نادر خاکی نتیجه سال‌ها تکامل سیاست‌های صنعتی آن از دهه ۱۹۸۰ است که از موضوعات مالیاتی تا محدودیت‌های صادراتی را دربرمی‌گیرد. به منظور کاهش وابستگی به چین، آمریکا و ژاپن تنوع‌سازی منابع فلزات و عناصر نادر خاکی خود را به عنوان یک اولویت اعلام کرده‌اند.

آمریکا فلزات و عناصر نادر خاکی را به فهرست مواد معدنی کلیدی خود افزوده است. در سوی دیگر جهان، ژاپن درحال تلاش است تا سهم چین در کل واردات فلزات و عناصر نادر خاکی خود را تا سال ۲۰۲۵ به کمتر از ۵۰ درصد برساند.

افزایش استخراج عناصر نادر خاکی در خارج از چین، باعث کاهش سهام جهانی چین در استخراج این مواد از ۹۷/۷ درصد به ۶۲/۹ درصد شده است. البته استخراج معادن تنها یک تکه از این پازل است.

به هر حال، ۸۰ درصد کار پالایش و فرآوری عناصر نادر خاکی در چین انجام می‌شود. بنابراین، حتی فلزات خاکی کمیاب استخراج شده در سایر نقاط جهان نیز برای پالایش به چین فرستاده می‌شوند. البته برای مقابله با این وضعیت، مراکز پالایش در حال ساخت در آمریکای شمالی هستند اما چالش مدیریت اثرات زیست‌محیطی فرآوری فلزات و عناصر نادر خاکی هم‌چنان بر سر جای خود باقی است.