یادداشت: مهندس اسدالله فرشاد، کارشناس پیشکسوت صنعت فولاد

گروه رسانه‌ای پردازش – صنعت فولاد جهان به سوی تولید فولاد در کوره‌های قوس الکتریکی چرخش جدی دارد، تحلیل‌ها نشان می‌دهد، با توجه به پدیده گرمایش زمین (Global Warming) و ضرورت کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای (GHG) در جهان که تأثیر شگرفی بر تغییرات آب وهوایی و اقلیمی داشته است.

تولید فولاد در کوره‌های الکتریکی-قوسی سریعا جایگزین تولید فولاد به روش سنتی با مصرف زغال‌سنگ (برای تولید کک متالورژیکی) مورد نیاز مصرف در کوره‌های بلند که تولیدکننده دی‌اکسید کربن و گازهای گلخانه‌ایست می‌شوند.

صنعت فولاد جهانی با یک شیب مطلوب دست به پذیرش کوره‌های الکتریکی-قوسی می‌زند، یک جایگزین تمیز برای کوره‌های بلند که به‌طور معمول برای تولید فولاد استفاده می‌شوند.

سهم تولید آهن و فولاد در انتشار گازهای کربنی (گازهای گلخانه‌ای GHG جهانی) به میزان ۷ درصد می‌باشد. تولیدکنندگان در فرآیند تبدیل آهن به فولاد از زغال‌سنگ و آلاینده‌های سنگین سوخت‌های فسیلی در کوره‌های بلند استفاده می‌کنند. بنابراین روند تولید آهن و فولاد در جهان با استفاده از کوره‌های الکتریکی-قوسی افزایشی است.

تحلیل جدیدی از سوی نظارت انرژی جهانی، مستقر در سان فرانسیسکو، نیز نشان داد که در آینده نزدیک ۴۳ درصد از ظرفیت تولید فولاد برنامه‌ریزی شده جهانی بر اساس کوره‌های الکتریکی-قوسی خواهد بود، این میزان که در سال گذشته کمتر از ۳۵درصد بوده است در سال ۲۰۲۳ نیز افزایش یافته است. در این گزارش آمده است: صنعت فولاد از بی‌حرکتی به پیشرفت در جهت تولید فولاد سبز و کاهش گازهای کربنی که یک عامل مهم در Global Warming می‌باشد حرکت کرده است.

با این حال، روند تحول برای انتقال به سمت تولید فولاد سبز به اندازه کافی سریع اتفاق نمی‌افتد. کوره‌های الکتریکی-قوسی باید تا سال ۲۰۵۰ میزان ۵۳ درصد از کل ظرفیت تولید فولاد جهانی را به خود اختصاص دهند تا در مسیری که به هدف محدودیت روند زمانی گرما تا ۱/۵ درجه سانتی‌گراد باقی مانده ‌است هدایت شوند، اگر با همین روند فعلی تولید فولاد جهانی با استفاده از کوره‌های بلند و استفاده از سوخت فسیلی استمرار یابد تا سال ۲۰۵۰ سهم تولید فولاد از کوره‌های الکتریکی-قوسی کماکان در حدود ۳۵ درصد باقی خواهد ماند.

Caitlin Swalec””، مدیر برنامه صنعت سنگین در نظارت انرژی جهانی، در یک بیانیه گفته است: انتقال از تولید فولاد مبتنی بر استفاده از زغال‌سنگ درحال شروع است، اما خیلی کند پیش می‌رود. توسعه‌دهندگانی که اکنون ظرفیت تولید آهن و فولاد مبتنی بر زغال‌سنگ را اضافه می‌کنند، خطر مواجه‌شدن با میلیاردها دلار خسارت در آینده را باید پیش‌بینی نمایند.

البته لازم به توضیح است که فعالان و سرمایه‌گذاران صنعتی و معدنی جهان به عنوان صنایع انرژی‌بر، باید برنامه بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر را مجدانه در دستورکار خود قرار دهند، درحال‌حاضر سهم تولید انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر شامل نیروگاه‌های آبی و بادی و خورشیدی و ژئوترمال سهم قابل توجهی نیست و تولید انرژی با روش‌های تجدیدناپذیر (سیکل ترکیبی، حرارتی و گازی) نیروگاه‌های زغالی هم‌چنان علاوه بر افزایش سهمگین آلودگی هوا و محیط‌زیست، سهم قابل توجهی نیز در Global Warming و افزایش حرارت زمین و تغییرات آب و هوایی و اقلیمی نیز دارند.

بنابراین جهان با عزمی جدی برای تولید انرژی الکتریکی پاک از منابع تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری‌های جدیدی را برنامه‌ریزی و اقدام نموده است. البته ما نیز با توجه به محدودیت‌های سال گذشته در تولید انرژی الکتریکی و همین‌طور محدودیت در تولید و توزیع گاز طبیعی مورد نیاز توسعه صنایع آهن و فولاد ایران که برای تولید سالیانه حدود ۴۵ میلیون ظرفیت منصوب سرمایه‌گذاری شده است، باید هرچه سریع‌تر برای افزایش تولید انرژی الکتریکی بدون استفاده از سوخت‌های فسیلی اقدام نماییم.

در خاتمه این بحث لازم به یادآوری و تکرار است که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران طی سال‌های گذشته متوقف شده، اما سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه انرژی‌های پاک در جهان سال گذشته رکورد تاریخی یک تریلیون و ۶۱۷ میلیارد دلار را شکسته است.

بر اساس گزارش سالانه آژانس بین‌المللی انرژی که چهارم خرداد منتشر شد، سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه انرژی‌های پاک در سال گذشته حتی ۶۱ درصد بیشتر از کل سرمایه‌گذاری‌ها در پروژه‌های انرژی‌های فسیلی شامل نفت و گاز و زغال‌سنگ بوده است.

در این گزارش هم‌چنین آمده که انتظار می‌رود در سال‌جاری دوباره سرمایه‌گذاری‌ها در بخش انرژی پاک جهان ۱۲۳ میلیارد دلار نسبت به پارسال افزایش یابد که ۱۸۴ میلیارد دلار آن در چین، ۱۵۴ میلیارد دلار در اتحادیه اروپا، ۹۷ میلیارد دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری خواهد شد و ژاپن به همراه هند و کشورهای آفریقایی در رده بعدی بیشترین سرمایه‌گذاری در این حوزه خواهند بود.

به‌رغم چنین حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی در توسعه انرژی‌های پاک در جهان، برای چندمین سال متوالی است که ایران توفیقی در توسعه انرژی‌های غیرفسیلی ازجمله انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی نداشته است؛ درحالی‌که ایران با ۳۰۰ روز آفتابی در سال بهشت تولید انرژی خورشیدی به شمار می‌آید.

پارسال میزان سرمایه‌گذاری‌های جهانی در انرژی‌های خورشیدی ۱۲ برابر انرژی اتمی بود.این میزان در ایران کمتر از سه درصد ظرفیت‌های جدید تولید برق کشور مربوط به انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر بوده و ۹۷ درصد بقیه مربوط به نیروگاه‌های حرارتی است که با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند. همچنین ۶۰ درصد ظرفیت جدید تولید برق کشور در سال گذشته مربوط به نیروگاه‌های معمولی گازی و بخاری آن هم با راندمان بسیار پایین ۳۳ تا ۳۷ درصدی است، که در اولین گام ضرورت دارد برای افزایش راندمان نیروگاه‌های مذکور اقدام نمود.

با توجه به برگزاری بیست و پنجمین همایش پژوهشگران صنعت فولاد که در دوم تا چهارم آبانماه ۱۴۰۲در کیش برگزار می‌شود جا دارد مراحل عبور از تکنولوژی‌های سنتی موجود به فناوری‌های جدید در تولید فولاد سبز و معدن سبز که از جمله مهم‌ترین صنایع انرژی‌بر را تشکیل می‌دهند بیشتر و دقیق‌تر مورد بحث، تبادل نظر و مورد عنایت ویژه پژوهشگران ارجمند صنایع آهن و فولاد کشور قرار گیرد.